Ιστορία
Σχεδιάγραμμα σελ.
34-35 (Η μεταβατική εποχή: οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων)
1.Τι ήταν η
Εικονομαχία και ποια τα αίτιά της;
Από
το 726 μ.Χ. ως το 843 μ.Χ. το Βυζάντιο ταλαιπωρήθηκε από την Εικονομαχία. Εικονομαχία ονομάζουμε τη
διαμάχη ανάμεσα σε όσους πίστευαν ότι η λατρεία-προσκύνηση των εικόνων των
Αγίων, του Χριστού, της Παναγίας και άλλων ιερών προσώπων ήταν σύμφωνη με τις
διδασκαλίες της Ορθοδοξίας και σε όσους πίστευαν ότι η λατρεία των εικόνων ήταν
μια μορφή ειδωλολατρίας. Όσοι ήταν υπέρ των εικόνων ονομάζονταν εικονολάτρες ή εικονόφιλοι, ενώ όσοι
ήταν εναντίον των εικόνων ονομάζονταν εικονομάχοι
ή εικονοκλάστες (< κλάω = σπάζω, καταστρέφω). Τα αίτια που οδήγησαν στην
Εικονομαχία και την εμφάνιση όσων απέρριπταν τις εικόνες φαίνεται ότι ήταν τα
ακόλουθα:1) η επιρροή της ιουδαϊκής (εβραϊκής) και ισλαμικής θρησκείας, οι
οποίες ήταν ανεικονικές, δηλαδή δεν επέτρεπαν την παράσταση εικόνων του Θεού
και γενικότερα ιερών προσώπων. Η επιρροή αυτή ήταν ιδιαίτερα έντονη στους
βυζαντινούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας. 2) Η λατρεία των εικόνων είχε φτάσει
στην υπερβολή και έφτανε στα όρια της δεισιδαιμονίας, ειδικά ανάμεσα στα λαϊκά
στρώματα. 3) Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων (717-802) υποστήριξαν τους εικονομάχους, επειδή ήθελαν να
περιορίσουν την αυξανόμενη δύναμη των μοναχών, οι οποίοι προωθούσαν τη λατρεία
των εικόνων και επηρέαζαν πολύ το λαό. 4) Κυκλοφόρησε η ιδέα ανάμεσα σε πολλούς
ότι οι αποτυχίες των Βυζαντινών στους πολέμους, κυρίως με τους Άραβες, οφείλονταν
στην οργή του Θεού, ο οποίος δήθεν δεν ήθελε τη λατρεία των εικόνων και
τιμωρούσε έτσι τους Βυζαντινούς.
2.Οι φάσεις της
Εικονομαχίας και το τέλος της διαμάχης
Η
Εικονομαχία χωρίζεται σε δύο φάσεις:
1)
726-787. Στη φάση αυτή συμβαίνουν τα εξής: α) εκδίδεται αυτοκρατορικό διάταγμα
το 730 που απαγορεύει τη λατρεία των εικόνων. β) Οι εικονόφιλοι τιμωρούνται με
φυλακίσεις, εξορίες και δημεύσεις περιουσιών. γ) Διώκονται οι μοναχοί και
καταστρέφονται πολλά μοναστήρια. δ) Την υπεράσπιση της λατρείας των εικόνων
αναλαμβάνει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός,
ο μεγαλύτερος θεολόγος της εποχής του. ε) Η πρώτη φάση τερματίζεται με τη Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο (787), την οποία
συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Ειρήνη η
Αθηναία. Η σύνοδος αποκατέστησε τη λατρεία των εικόνων, διευκρινίζοντας ότι
στις εικόνες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.
2)
815-843. Στη δεύτερη φάση πρωταγωνιστεί ο εικονομάχος αυτοκράτορας Λέων Ε΄ ο
Αρμένιος, ο οποίος απέδωσε στην εικονολατρία τις ήττες των Βυζαντινών στα πεδία
των μαχών. Η φάση αυτή τελειώνει το με νέα
σύνοδο το 843, την οποία συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Η σύνοδος αποφάσισε την οριστική αποκατάσταση και
αναστήλωση των εικόνων.
3.Βλαβερές
συνέπειες της Εικονομαχίας
1)
Προκάλεσε εμφύλια διαμάχη μεταξύ των Βυζαντινών. 2) Η Εκκλησία της Ρώμης.
δυσαρεστημένη από τους εικονομάχους αυτοκράτορες, γύρισε την πλάτη στο Βυζάντιο
και στράφηκε προς τους Φράγκους, οι οποίοι τότε κυριαρχούσαν στη Δυτική Ευρώπη.
3) Καταστράφηκαν πολλές εικόνες που ήταν έργα τέχνης, απαγορεύτηκε η απεικόνιση
ιερών προσώπων και οι εκκλησίες γέμισαν με φυτικά, ζωικά και γεωμετρικά
διακοσμητικά μοτίβα. 4) Υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα. 5) Μετά την
οριστική νίκη των εικονολατρών καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα των
εικονομάχων.
4.Συνέπειες από τη
νίκη των εικόνων
1)
Η ελληνική πνευματική παράδοση που ευνοούσε από τα αρχαία χρόνια την απεικόνιση
των θεϊκών μορφών νίκησε την ασιατική ανεικονική παράδοση. 2) Τερματίστηκαν οι
θρησκευτικές διαμάχες. 3) Η Εκκλησία μπόρεσε να αφοσιωθεί στο ιεραποστολικό της
έργο και στη διάδοση του Χριστιανισμού σε ειδωλολατρικούς λαούς. 4) Τα
μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν. 5) Περιορίστηκαν οι
υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων των αγίων.
